- Gözəllik Nədir?!
- Sultan Mərzİli
-
GÖZƏLLİK NƏDİR?!
(Fəlsəfəni və estetikanı sevənlər üçün)
birinci məqalə
İstər filosof, istər sıradan insan olsun, bizim milli eyiblərmizin başlıcasından biri (yaxşı cəhətlərimiz də çoxdur, bu başqa söhbət) bir növ başlanğıcı olmayan kordinat sistemləri qurmaq, postulatı qəbul edilməmiş, yaxud da yanlış seçilmiş nəzəriyyələr yaratmaqdan irəli gəlir.
Sevgi nədi?
Bu Suala uzun-uzadı cavablar axtarmaq lüzumunu kənara qoyub, sadə bir hal üçün ilk yaxınlaşmada sevgini insanın gözəlliyə can atması kimi qəbul edə bilərik. Yəni, çirkini yox, gözəli sevirik. Deməli, sevginin obyekti kimi gözəllik anlayışı ortaya çıxır. Bu zaman gözəllik fəlsəfi anlayış kimi, kateqoriya kimi çıxış edə bilər, həm də adi insanların ortalama düşncəsindən irəli gələn amorf, dumanlı bir nəsnə kimi. Burada insanın mağara dövründən günümüzə kimi keçdiyi tarixi-mədəni inkişaf yolu, həm də fərdin öz dünya görüşü, estetik, etik, fiziki, fizioloji təlabatları rol oynayır.
Gözəlliyin nə olduğunu açmaq, anlamaq, dərk etmək bütün estetlərin, alimlərin, filosofların ən sevimli məşğuliyyətlərindən biri olmuşdur. Tarixlərin ən qədim qatlarından, Qobustan qayalarındakı kişi və qadın şəkilləri, hətta heyvan şəkillərində də vəhşi rəssamın gözəllik duyumu göründüyü faktdır. O zamanlardan bu günümüzədək gələn kişi və qadın heykəlləri, şəkilləri, son dövrlərin saysız-hesabsız “gözəllik yarışları”, müsabiqələri buna misallardı. Cəmiyyətdə erkək cins, yəni kişilər hakimiyyətdə olduqlarından, onların marağında olan qadın gözəlliyi daha geniş araşdırılır, təsvir və tərənnüm olunur.
İndi gözəlliyin nə olduğunu təyin və dərk etmək, onun mütləq və nisbiliyini müəyənləşdirmək, milli, irqi, mədəni fərqlərdən doğulan qavranma şərtlərinə baxaq. Bununçün ən anlaşıqlı hal öz milli düşüncə və təsəvvürlərimizi araşdırmaqdır. Əvvəlcə adi predmetlərin, məişət əşyalarının, təbiət obyektlərinin, daha sonra bitki, heyvan, quş və nəhayətdə qadın, kişi, yəni insan gözəlliyini dərk etməkdir. Çünki bütövlükdə gözəlliyi dərk edən insandır, heyvanların estetik baxışından, gözəllik duyumundan, anlayışlarından hələ ki, xəbərsizik...
İnsanın heyvan və canlılardan əsas fərqi onun ağlında, düşüncəsindədir. Bu ağıl və düşüncə o qədər də böyük fiziki imkanları olmasa da insanı təbiətdə canlılar aləminin şahı, hökmdarı səviyyəsinə qaldırmış və real təsiredici, yaradıcı və bəzən də dağıdıcı bir qüvvəyə çevirmişdir. Ağlın təsir göstərdiyi, tətbiq olunduğu iki kateqoriya var: məkan və zaman. Məkan ilk nğvbədə görmə və toxunma duyğusu ilə qavranılmalı, zaman ağılla dərk olunmalıdır. Zaman məkanda yerdəyişmənin, hərəkətin əsas mənbəyidir, o yoxdursa, hərəkət də yoxdur, hərəkət yoxdursa, dirilik deyilən həyat da yoxdur.
Deməli, biz koordinat başlanğıcından çıxan nöqtə kimi bir xət cızmalı oluruq, lakin bu xət xaotik hərəkət yolu ilə getsə heç nə dərk etmək mümkün olmayacaq. Biz onu mütləq ağılla dərk olunması üçün hissələrə bölüb nəzərdən keçirməliyik. Bu zaman ilk növbədə təkrar olunan elementlər diqqəti çəkir. Təkrarlar qaydalı şəkildə olursa, bu ahəngdir, qanunauyğunluq təkrar olunursa bu harmoniya sayılır. Lakin eyni elementin bəsit təkrarı insanı tez yorur, çünki heç bir yeni informasiya daşımır. İnsan maraq həvəsində, informasiya iştahasında olduğundan təkrarda yenilik kimi paradoksal tələb yaranır, bu da mahiyyətcə gözəllik tələbidir. Təkrarsız təkrar gözəlliyin elementindən birdir. Bu Univesal tələbdir, insana, heyvana, musiqiyə, incəsənətə və s. aid olan ümumi tələbdir.
- 89
oktyabr 2017, Sultan M.
Dəhnəli Məmməd Hacızadə
Haray saldı bir qərinə, Dünya susdu dərd-sərinə. Sığınaraq ərəninə, Ümid dolu bağrı şan-şan, ! Şimşək kimi çaxa çaxa, Yol aldılar Qarabağa, Vuruşaraq əlbəyaxa,......
Şümşəd Hüseynova
Həyat vaxt ədalətli olmadı. vaxt eyni yerdən baxmaq olmur həyata. Bəziləri həyata bir addım öndə başlayır, bizim kimiləri isə geridən, onların ardınca yaralar......
Dəhnəli Məmməd Hacızadə
İllərdir oğrun-oğrun, gizli-gizli baxışdıq. Baxışlarla dərdləşib, baxışlarla danışdıq. Beləcə baxışmaqla ömür keçir,gün keçir. Dünyadan tay-tuşumuz, yaşıdlarımız köçür. Birdən ölüb eləsəm gələndə məzarlığa, ölülər hiss etməsin......
Dəhnəli Məmməd Hacızadə
Ruhumuz şaddı gülüm hər gecə ulduzlar içində. Mənəm ən yalqızı gündüzləri yalqızlar içində. Üşüyür sənsiz bu payız alıbdır soyuq canımı, Ürəyim tir-tir əsir sanki qalıb......
Şümşəd Hüseynova
Gözlərim yollardan yığışmır bir an, hər tində, hər küncdə . Bayaq da birinə gözüm sataşdı Gözlərim sən sandı, aldandı yenə... Daha dözmür ürək, açılmır......
Zahid Şirinli
Get Hisslərinin coşqun çağlarında duyduğun bir “get” sözü: yüz cümlədən ağır gəlir insana. Hərdən elə olur ki, bir baxışla başa düşürsən buradan sonrası yoxdur. Nə......
Zahid Şirinli
Hamını dərdə salır, Körpələr yetim qalır, Cavan-cavan can alır, Başın batsın a . Şəhid anası qəmli, Hər gün gözləri nəmli, Necə verək təsəlli? Başın batsın......
Ceyhun Fikrət
O, hara gedəcəyini bilmirdi. Bir anlıq keçmiş duyğular onu özünə çəkirdi. Geri dönüb özünə, uşaqlığına baxmaq istəyirdi. Amma necə? İllər çox keçmişdi. O böyümüş, artıq......
Dəhnəli Məmməd Hacızadə
Düşdü şö'lən qəlbimə gətirdim iman isminə, Qavradıqca səni mən sığındı bu can isminə. Oldu zikrim dilimdə "Ləə ilahə illəllah, Duam Əlhəmdülillah,sarıldım Rəhman isminə. Sureyi Hicrdə......
Ceyhun Fikrət
Müəllif : Qəribədir... Hər gün mənimlədir. Məni demək olar ki, əlindən yerə qoymurdu. Bəzən mənə elə gəlir ki, mən onun üçün çox əzizəm. Bəlkə......